***2
تاریخچه حمام در ایران:
آثاری از حمام های خصوصی در دوره هخامنشیان یافت شده است
تکوین حمام های سنتی به دوره اسلامی برمی گردد
***3
جایگاه اجتماعی حمام ها در ایران:
احداث حمام از جمله کارهای عام المنفعه محسوب می شده است
حمام ها از جمله ابنیه مهم شهری بوده اند که معمولا در مراکز محلات ویا در مجاور راسته های بازار و یاگذر های اصلی احداث می شده است
حمام ها معمولا از سحر تا ساعت هشت صبح مردانه و در طول روز زنانه بوده است
اکثر حمام های درون بازار مخصوص آقایان بوده واز اعتبار بیشتری بر خوردار بوده است
حمام به عنوان یک مکان گفت و شنود و مرکز اجتماعی خانمها محسوب می شده است
***4
خصوصیات عملکردی حمام ها:
از آنجایی که استحمام شامل مراحل مختلفی است لذا حمام های سنتی ایران دارای فضاهایی با عملکردهای متفاوت بوده اند:
_فضای نیمه گرم ونیمه مرطوب
_فضای گرم و مرطوب
_فضای بسیار گرم و بسیار مرطوب
***5
ترتیب سلسله مراتب فضاهای مختلف حمام های سنتی:
_دالان وهشتی ورودی
_بینه
_کفش کن
_سر بینه
_میان در
_گرمخانه
_خزینه و ...
***6
عوامل اقلیمی درساخت حمام:
به لحاظ اینکه حمام محیطی نسبتا بسته می باشد و ارتباط کمی با شرایط اقلیمی مجاور خود دارد لذا ساختار کلی حمام ها در مناطق گوناگون کشور کم وبیش یکسان است
با این وجود نکات زیر قابل برسی است:
_در مناطق گرم و خشک و خصوصا مناطق سرد جهت حفظ حرارت داخل حمام کالبد حمام را تا حد امکان در داخل زمین می ساختند(همچنین برای مقاومت در برابر زلزله_ سوار شدن آب بر حمام)
_مصالح مورد استفاده در حمامها همواره مصالح بادوام و بام اکثر حمامهای بزرگ و مهم در ایران به صورت طاق یا گنبد بوده است
_در روستاهایی که امکان دسترسی به چوب فراهم بوده حمامها غالبا با تیر چوبی و کاهگل پوشیده شده زیرا آسان تر واقتصادی تر بوده
***7
چگونگی تامین گرمای حمام:
تامین حرارت مورد نیاز برای گرم کردن آب: خارج از فضای زیستی حمام و از طریق سوزاندن مواد آلی در تون(آتشدان) که در زیر دیگ خزینه حمام قرار داشته است
تامین گرمای فضای داخل حمام: حرارت و دود حاصل از تون از طریق دالان های زیر زمینی که گربه رو- کوچه بندی و یا زیر کار خوانده می شدند
به دودکش ها انتقال می یافته است. این گربه روها از زیر کف حمام عبور کرده و باعث گرمای فضای حمام می شده است
عایق کاری حمامها:
_پوشاندن روی گربه روها با سنگهای ورقه مرمر ویا سنگهای مشابه
_قرار دادن بنای حمام در زیر زمین
_بدنه ضخیم حمام
***8
تامین آب و چگونگی انتقال آن:
منابع تامین آب:
_نهر
_قنات
_آب چاه (توسط گاو نر یا انسان آب چاه بیرون کشیده می شده است)
این آب وارد یک حوض شده و از آنجا توسط لوله های سفالین به نام تنبوشه به خزینه منتقل می شده است
برای تعویض آب خزینه آن را خالی کرده و پس از شستشوی خزینه آب را توسط تنبوشه ها از حوض به خزینه منتقل می شده است
***9
تهویه حمام و تامین روشنایی آن:
رطوبت و سنگینی هوای حمام واستفاده از چراغهایی که تولید دود و گاز کربنیک می کردند انجام اقدامات زیر را ضروری می ساخت:
باز کردن پنجره های زیر طاق
استفاده از روغن و یا نفت تمیز برای چراق
خاموش کردن چراغ در خارج از محوطه حمام
تامین روشنایی به طرق زیر صورت می گرفته است:
نور آفتاب از طریق نور گیرهای سقفی ویا پنجره های زیر طاق وارد فضای حمام می شده است
در هنگام شب نور داخل حمام از طریق چراغ دستی تامین می شده است